Gaza vì sao biến thành biển lửa xung đột?

Sau một tuần tiến hành các cuộc không kích chưa từng có vào Dải Gaza khiến hơn 2.600 người thiệt mạng, Israel đang tập trung quân đội và thiết bị quân sự đến biên giới với vùng đất do Hamas kiểm soát. Theo Liên Hợp Quốc, nước này đã cảnh báo khoảng 1,1 triệu người ở nửa phía bắc của dải đất phải sơ tán.

Khi Israel chuẩn bị cho một  cuộc tấn công trên bộ  vào Gaza, đây là những điều bạn cần biết về lãnh thổ rộng 140 dặm vuông - một trong những khu vực đông dân nhất trên Trái đất.

Lịch sử của Gaza là gì?

Gaza là một dải đất hẹp, chỉ dài khoảng 25 dặm và rộng 7 dặm – chỉ hơn hai lần diện tích của Washington DC. Phía tây giáp Địa Trung Hải, phía bắc và phía đông là Israel, còn Ai Cập ở phía nam.

Đây là một trong hai vùng lãnh thổ của Palestine, vùng lãnh thổ còn lại là Bờ Tây lớn hơn do Israel chiếm đóng, giáp với Jordan.

Là nơi sinh sống hàng nghìn năm, Gaza có rất nhiều thứ: Căn cứ của Ai Cập, thành phố hoàng gia của người Philistines và là nơi mà Samson người Do Thái, bị Delilah phản bội, gặp cái chết.

Nó là một phần của Đế chế Ottoman trong hầu hết thời gian từ thế kỷ 16 đến đầu thế kỷ 20, cho đến khi Anh nắm quyền kiểm soát khu vực Gaza sau Thế chiến thứ nhất.

Cuộc tranh giành đất đai gần đây nhất bắt đầu vào cuối Thế chiến thứ hai, khi những người Do Thái chạy trốn sự đàn áp đã rời châu Âu để tìm nơi ẩn náu sau nỗi kinh hoàng của Holocaust.

Năm 1947, Liên Hợp Quốc lập kế hoạch chia Palestine khi đó thuộc Anh thành hai vùng đất, một dành cho người Do Thái và một dành cho người Ả Rập. David Ben Gurion, người sáng lập Israel, tuyên bố thành lập nhà nước Israel vào năm 1948. Hơn 700.000 người Palestine đã bỏ trốn hoặc bị trục xuất, và hầu hết đều bị từ chối quay trở lại.

Sau khi Israel tuyên bố độc lập, Ai Cập tấn công Israel qua Dải Gaza. Israel giành chiến thắng, nhưng Gaza vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Ai Cập và khu vực này chứng kiến làn sóng người tị nạn Palestine từ Israel. Không thể di cư đến Ai Cập và không được phép trở về quê hương cũ ở Israel, nhiều người phải sống trong cảnh nghèo đói cùng cực.

Năm 1967, chiến tranh nổ ra giữa Israel, Ai Cập, Jordan và Syria. Trong cuộc xung đột, được gọi là Chiến tranh Sáu ngày, Israel đã chiếm giữ Gaza và giữ nó trong gần 40 năm cho đến năm 2005, khi nước này rút quân và người định cư.

Kể từ đó, xung đột thường xuyên nổ ra giữa các phe phái Israel và Palestine, trong đó có Hamas.

Ai sống ở Gaza?

Khoảng 2 triệu người chen chúc trong lãnh thổ rộng 140 dặm vuông. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, phần lớn người dân còn trẻ, với  50% dân số dưới 18 tuổi.  Theo  CIA World Factbook, gần như tất cả người dân Gaza - 98-99% -  là người Hồi giáo, và phần còn lại là người theo đạo Thiên chúa.

Theo Cơ quan Cứu trợ và Việc làm Liên hợp quốc, hơn 1 triệu cư dân Gaza là người tị nạn.

Hamas đã nắm giữ vùng lãnh thổ này trong nhiều năm: Năm 2006, Hamas đã giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử lập pháp của người Palestine – cuộc bầu cử cuối cùng được tổ chức ở Gaza.

Hamas  báo cáo  có cánh quân sự được thành lập vào năm 1987, nổi lên từ tổ chức Anh em Hồi giáo, một nhóm Hồi giáo dòng Sunni được thành lập vào cuối những năm 1920 ở Ai Cập.

Nhóm này coi Israel là một quốc gia bất hợp pháp và là một thế lực chiếm đóng ở Gaza. Không giống như các nhóm Palestine khác, chẳng hạn như Chính quyền Palestine, Hamas từ chối giao tiếp với Israel.

Nhóm này đã nhận trách nhiệm về nhiều cuộc tấn công vào Israel trong những năm qua và bị các quốc gia bao gồm Mỹ, Liên minh Châu Âu và Israel coi là tổ chức khủng bố. Cuộc chiến gần đây nhất giữa Hamas và Israel là vào năm 2021, kéo dài 11 ngày và khiến ít nhất 250 người ở Gaza và 13 người ở Israel thiệt mạng.

Ngay cả trước các cuộc tấn công của Hamas và sự trả đũa của Israel vào Gaza, điều kiện sống ở vùng đất này rất tồi tệ.

Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (UNRWA)  đã gọi lãnh thổ này là "nhà tù ngoài trời" - Người dân Gaza bị hạn chế tiếp cận các cơ hội chăm sóc sức khỏe, giáo dục và kinh tế.

Theo dữ liệu năm 2022 của Liên Hợp Quốc, tỷ lệ thất nghiệp thuộc hàng cao nhất thế giới, với gần một nửa dân số thất nghiệp. Hơn 80% sống trong cảnh nghèo đói. UNRWA cho biết vào tháng 8: "Trong ít nhất một thập kỷ rưỡi qua, tình hình kinh tế xã hội ở Gaza đã suy giảm liên tục".

Tania Hary, giám đốc điều hành của Gisha, một tổ chức nhân quyền của Israel tập trung vào quyền tự do đi lại của người Palestine, cho biết: "Ngoài những con số, các chuyên gia sức khỏe tâm thần ở Gaza còn mô tả một cuộc khủng hoảng chưa từng thấy".

Hary nói với CNN: "Bất chấp những số liệu thống kê khủng khiếp này, Gaza vẫn có 8 trường đại học và một số trường cao đẳng khác, một ngành sản xuất nhỏ nhưng cần cù, các doanh nhân trong nhiều lĩnh vực và những người nông dân sáng tạo và kiên cường".

Tuy nhiên, các điều kiện đã trở nên tồi tệ hơn theo cấp số nhân kể từ khi Israel tuyên bố "bao vây toàn diện" khu vực này để trả đũa các cuộc tấn công của Hamas, đồng thời giữ lại nguồn cung cấp thực phẩm, nhiên liệu và nước thiết yếu.

Sự phong tỏa lâu dài của Israel

Bất chấp việc Israel rút khỏi Gaza, kể từ năm 2007, nước này vẫn duy trì quyền kiểm soát chặt chẽ đối với lãnh thổ thông qua phong tỏa trên bộ, trên không và trên biển. Trong gần 17 năm, Gaza gần như bị cắt đứt hoàn toàn với phần còn lại của thế giới, với những hạn chế nghiêm ngặt đối với việc di chuyển hàng hóa và con người.

Việc phong tỏa đã bị các cơ quan quốc tế bao gồm cả Liên hợp quốc chỉ trích gay gắt. Trong năm 2022, tổ chức này cho biết các hạn chế đã có "tác động sâu sắc" đến điều kiện sống ở Gaza và đã "làm suy yếu nền kinh tế của Gaza, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp cao, mất an ninh lương thực và phụ thuộc vào viện trợ".

Israel cho biết việc phong tỏa là rất quan trọng để bảo vệ công dân của họ khỏi Hamas. Bilal Saab, thành viên cấp cao và giám đốc sáng lập chương trình quốc phòng và an ninh tại Viện Trung Đông, cho biết: "Israel lo ngại rằng nếu không có lệnh phong tỏa, Hamas sẽ có cách tiếp cận dễ dàng hơn trong việc buôn lậu vũ khí và tự trang bị vũ khí cho mình".

Mặc dù vậy, ông nói với CNN, "thành thật mà nói, sự phong toả của Israel chưa thực sự hoạt động tốt do cơ sở hạ tầng đường hầm khổng lồ mà Hamas đã xây dựng trong nhiều năm".