Còn vướng mắc trong quá trình công nhận, khảo nghiệm cây trồng mang đặc tính cải tiến, chuyển gen

Theo thông tin từ CropLife Việt Nam, bắt đầu từ 01/1/2020 các hoạt động nghiên cứu, chọn tạo, công nhận lưu hành, sản xuất, kinh doanh giống cây trồng nông nghiệp tuân thủ quy định tại Luật Trồng trọt,  trong đó Luật Trồng trọt (Điều 19, khoản 7) và Nghị định 94 (điều 12, khoản 3) cho phép và hướng dẫn khảo nghiệm, đăng ký giống cây trồng biến đổi gen (BĐG) sau khi được cấp giấy chứng nhận an toàn sinh học và an toàn thực phẩm thức ăn chăn nuôi. Như vậy, giống biến đổi gen được xem xét đăng ký và lưu hành như một giống cây trồng mới. 

Luật Trồng trọt và Nghị định mới không có bất cứ điều khoản nào hạn chế hoặc không cho phép đăng ký các giống cây mang tính trạng BĐG nói riêng và các tính trạng cải tiến mới nói chung. 

 Cũng theo quy định của Luật Trồng trọt, điều kiện để được cấp phép công nhận lưu hành giống ngô mới là giống đó phải đạt các tiêu chuẩn kỹ thuật được đưa ra trong TCVN về DUS (Tính khác biệt, tính đồng nhất và tính ổn định) và TCVN về VCU (Giá trị canh tác và sử dụng). Quy định này được áp dụng cho cả giống thường và giống BĐG nói riêng cùng các giống cây mang tính trạng cải tiến nói chung. 

Theo CropLife Việt Nam, các giống ngô BĐG đã được cấp phép lưu hành - canh tác từ 2015 tới nay (với tổng cộng 16 giống được công nhận trước năm 2018) và cho thấy nhiều lợi ích nổi bật trong việc giảm thiệt hại năng suất từ sâu bệnh, tăng thu nhập ròng cho nông dân cũng như tạo ra nhiều tác động tích cực tới môi trường và thực tiễn quản lý đồng ruộng.

Ngô BĐG được giới thiệu vào năm 2015 cũng đã mang lại một công cụ kiểm soát sâu keo mùa thu hiệu quả bùng phát từ năm 2018 – 2019 tại Việt Nam. 

Tuy nhiên, từ năm 2020 đến tháng 11/2023 sau khi Luật Trồng trọt có hiệu lực, chỉ có 12 giống ngô mới được công nhận lưu hành thông qua khảo nghiệm theo quy định mới trong đó có 8 giống ngô chuyển gen. So với nhu cầu thực tế số giống mới được công nhận lưu hành là quá ít, điều này làm giảm khả năng tiếp cận giống mới của nông dân và hạn chế các tiến bộ kỹ thuật chuyển giao vào sản xuất. 

Cũng cần nói thêm rằng, 8 giống ngô chuyển gen được cấp phép công nhận nêu trên trong năm 2023 là các giống ngô đã nộp hoặc hoàn thành báo cáo khảo nghiệm từ trước khi Luật Trồng trọt số 31/2018/QH14 có hiệu lực. Cho tới nay, chưa có giống ngô chuyển gen/ BĐG nào được đăng ký và cấp phép theo quy trình mới. 

CropLife Việt Nam cho rằng, việc cấp phép lưu hành cả hai phiên bản giống thường và giống mang tính trạng cải tiến trên nền giống thường tương đương là vô cùng quan trọng trong việc mang lại nhiều cơ hội lựa chọn khác nhau cho nông dân trồng ngô trong nước. Tuỳ thuộc vào áp lực của dịch hại, đặc điểm nông trại cũng như điều kiện kinh tế cụ thể mà nông dân có thể quyết định lựa chọn sử dụng loại giống tối ưu nhất với nhu cầu của họ. Ví dụ nếu chỉ cấp phép lưu hành giống thường không BĐG, nông dân sẽ thiếu công cụ cần thiết tại những vùng trồng ngô có áp lực sâu bệnh cao hoặc ngược lại. 

Do đó, các đơn vi phát triển giống cây trồng/ công ty sẽ không thể đăng ký đồng thời giống ngô lai thường và giống ngô lai mang tính trạng chuyển gen trên nền giống nền tương đương. Vì vậy, cho tới nay, chưa có một giống ngô BĐG/ chuyển gen mới nào được đăng ký và cấp phép lưu hành theo quy trình mới của Luật trồng trọt số 31/2018/QH14 do vướng mắc trong TCVN về DUS và VCU.

Định hướng chung của Bộ Nông nghiệp và PTNT đó là khuyến khích áp dụng các giống cây trồng mới, mang đặc tính cải tiến (ví dụ khả năng chống chịu sâu bệnh hại, chống chịu điều kiện bất thuận của môi trường, cải thiện chất lượng…) nhằm thích ứng với các vấn đề biến đổi khí hậu cũng như giải quyết căng thẳng áp lực về dân số, đô thị hóa, an ninh lương thực quốc gia và khu vực. Điều này đã được cụ thể hoá trong rất nhiều chính sách về khuyến khích nghiên cứu phát triển giống cây trồng.

Không dừng lại ở các giống cây BĐG/chuyển gen, khi nhìn bao quát hơn tới thực tế ứng dụng công nghệ hiện tại, chúng ta đang có thêm các giống cây trồng ứng dụng công nghệ lại tạo tiên tiến như công nghệ như chỉnh sửa gen … 

Tất cả các công nghệ này đều nhằm mục đích tạo ra các tính trạng cải thiện cho cây trồng, không chỉ mang tính trạng kháng, chống chịu các điều kiện bất thuận của môi trường mà còn mang các tính trạng cải thiện dinh dưỡng hay tăng cường chất lượng và tuổi thọ cho cây… 

Thực tế tại Việt Nam, các nhà khoa học cũng đang trong quá trình nghiên cứu một số giống cây chỉnh sửa gen mang tính trạng đặc biệt, cải thiện hơn…

Các tiêu chuẩn (TCVN) về DUS và VCU hiện nay đang chưa phù hợp và hỗ trợ hiệu quả trong việc triển khai Luật Trồng trọt như trên đã nêu, phần nào tạo ra những rào cản kỹ thuật làm chậm quá trình đăng ký các giống ngô mới, cải tiến tại Việt Nam.

Các Tiêu chuẩn DUS và VCU hiện hành cũng chưa tương thích với Công ước UPOV (International Union for the Protection of New Varieties of Plants) trong đó Việt Nam là một quốc gia thành viên, tham gia từ ngày 24/12/2006. Theo Hướng dẫn chung về khảo nghiệm DUS, UPOV cũng đã nêu rõ "có thể mở rộng thêm đối với các tính trạng bổ sung" trong các tính trạng đặc trưng để đánh giá giống cây trồng.

Các tiêu chuẩn DUS và VCU hiện hành cũng không hài hoà với quy định về khảo nghiệm và đăng ký lưu hành giống cây trồng cũng như bảo hộ giống cây trồng tại các quốc gia thuộc Châu Á, Châu Âu, Canada, Hoa Kỳ… Các quốc gia nêu trên đều ban hành và thực hiện các hướng dẫn đánh giá tính trạng bổ sung trong các quy trình đăng ký giống hoặc bảo hộ giống. 

Bà Đặng Ngọc Chi - Chủ tịch Nhóm CNSH và Giống cây trồng – CropLife Việt Nam cho rằng: "Thực tế canh tác và lợi ích mà các giống ngô chuyển gen trong gần 10 năm qua mang lại cho nông dân tại Việt Nam đã cho thấy vai trò quan trọng của những cải tiến trong lai tạo giống cây trồng trong canh tác nông nghiệp hiện nay, đặc biệt với những nông hộ canh tác quy mô nhỏ và dưới áp lực của biến đổi khí hậu. Ứng dụng giải pháp và công nghệ sinh học mới đang giúp nông dân có cơ hội tiếp cận với ngày càng nhiều các giống cây trồng với những đặc tính mới, không dừng lại ở khả năng chống chịu dịch hại mà còn giúp gia tăng năng suất, chất lượng và thích ứng với điều kiện thời tiết bất thuận. Một hành lang pháp lý cùng các tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp, có tính dự báo và hỗ trợ cải tiến là vô cùng cần thiết để giúp nông dân của chúng ta kịp thời tiếp cận và tận dụng lợi ích của các công nghệ này". 

"Chúng tôi rất hy vọng Bộ Nông nghiệp và PTNT sẽ triển khai chỉnh sửa các tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc đăng ký các giống ngô cải tiến trong thời gian sớm nhất để các thành viên của chúng tôi tiếp tục quá trình đăng ký và giới thiệu các giống ngô mới cho bà con nông dân", bà Chi nói.